Trong số các đội bóng hiện đang nằm trong Top 6 ở giải Ngoại hạng, chỉ trừ Liverpool của Juergen Klopp ra, tất cả các đại diện còn lại đều đã ít nhiều sử dụng 3 hậu vệ trong các trận đấu ở mùa giải này. Các trận đấu có sự hiện diện của 3 hậu vệ ngày một phổ biến hơn, thậm chí nhiều người đã cho đấy là xu hướng thời thượng tại Ngoại hạng Anh.
Hãy nhìn Wenger và Arsenal mà xem. Mùa giải năm ngoài họ thi đấu vô cùng trầy trật, đỉnh điểm là trận phơi áo 0-3 trước nhược tiểu Crystal Palace ở vòng 30, khiến Arsenal văng khỏi Top 5. Sau trận thua muối mặt, Arsene Wenger lập tức chuyển sơ đồ thi đấu của Arsenal sang 3-4-3, sơ đồ đang giúp Chelsea làm mưa làm gió tại Premier League. Kết quả họ thắng tới 7/8 trận còn lại của mùa giải, trong đó có những chiến thắng quan trọng trước Manchester United và Everton.
“Đây là lần đầu tiên trong 20 năm qua, tôi áp dụng sơ đồ này. Nó cho thấy rằng ngay cả ở độ tuổi của tôi, bạn cũng có thể thay đổi,” Wenger trả lời phỏng vấn về quyết định táo bạo của mình trong trận đấu trên sân Riverside. Đến một HLV lão làng đầy kinh nghiệm và bản lĩnh như “Giáo sư” cũng phải từ bỏ cái tôi của mình để “học lỏm” và vận dụng sơ đồ của chính đối thủ lớn nhất cùng thành phố London, đủ để hiểu sự lợi hại của hệ thống phòng ngự với 3 hậu vệ như thế nào.
Arsenal của Wenger đang trung thành với sơ đồ 3 hậu vệ.
Sơ đồ 3 hậu vệ vận hành theo kiểu một trung vệ lệch trái, một trung vệ lệch phải và một trung vệ ở chính giữa có vai trò giống như một sweeper. Hai cầu thủ chạy cánh ở hai bên thi đấu ở vị trí wing-back (áp dụng cho sơ đồ 3-4-3, 3-4-2-1 và 3-5-2). Cách bố trí các tiền vệ trung tâm sẽ tùy thuộc vào ý đồ chiến thuật của huấn luyện viên.
Các huấn luyện viên muốn kiểm soát chặt khu vực trung tuyến sẽ bố trí các tiền vệ trung tâm chơi gần nhau và sử dụng một cặp tiền vệ đánh chặn tốt. Cặp Kante-Bakayoko của Chelsea hay Matic-Herrera của Manchester United là những ví dụ điển hình cho ý đồ phòng ngự này. Còn khi muốn tăng thêm sức tấn công, họ có thể thay thế một tiền vệ phòng ngự bằng một tiền vệ trung tâm có khả năng cầm bóng, điều phối bóng tốt và có khả năng kiểm soát thế trận. Các mẫu tiền vệ kiểu này có Fabregas, Mkhitaryan, Ramsey hay Eric Dier.
Cuộc đối đầu giữa Tottenham và Chelsea, đều dùng sơ đồ 3-4-2-1.
Khi có bóng và tổ chức tấn công, hai wing-back sẽ cùng dâng cao (hoặc 1 trong 2 wing-back dâng cao hơn) để hỗ trợ tấn công. Ít nhất một tiền vệ phòng ngự sẽ án ngữ phía trước bộ ba hậu vệ và rất hạn chế tham gia vào tình huống tấn công. Trong giai đoạn này hệ thống tấn công sẽ có tối đa 6 người và hệ thống phòng ngự có tối thiểu 4 người. Điều này đảm bảo quân số phòng ngự trong những tình huống phản công nhanh của đối phương, còn tuyến trên cũng đảm bảo đủ số lượng cần thiết để tổ chức tấn công.
Sơ đồ với 3 hậu vệ mang lại những lợi thế rõ ràng và khắc phục được những điểm yếu của sơ đồ 4-4-2 truyền thống. Trước hết là hạn chế tối đa quân bài tạt cánh đánh đầu sở trường của bóng đá Anh, khi luôn có 1 trung vệ và 1 wing-back cùng tham chế ngự cầu thủ chạy cánh của đối phương và hạn chế tối đa những pha tạt từ biên.
Thứ hai là với 3 trung vệ thường trực trên phần sân nhà, khả năng chống phản công sẽ được nâng cao rõ rệt. Còn khi cần tấn công, sự dâng cao của các wing-back sẽ mang tới lợi thế về nhân sự và các phương án triển khai bóng ra biên. Điều đó khiến đối phương bị kéo giãn cự ly giữa hệ thống phòng ngự, từ đó các khoảng trống sẽ lộ ra để các tiền vệ hoặc tiền đạo xâm nhập để tạo ra các cơ hội nguy hiểm.
Và với một trung vệ được tăng cường đóng vai trò cầu thủ làm bóng từ xa, các đội bóng luôn chủ động trong việc cầm bóng để phát động tấn công vượt tuyến và tránh được những tình huống đánh vỗ mặt. David Luiz của Chelsea, Stones của Manchester City hay Alderweireld của Tottenham đều là những hình mẫu trung vệ làm bóng lý tưởng.
Đội hình Chelsea và Manchester United vận hành theo sơ đồ 3 hậu vệ.
Với đội hình 3 hậu vệ, Antonio Conte đã vươn tới đỉnh vinh quang cùng với ĐT Italia và Juventus trước đây, năm ngoái là Chelsea với kỉ lục thắng 30 trận trong một mùa tại giải Ngoại hạng; Luis Van Gaal thành công với Hà Lan tại Worldcup 2014, Napoli “lên đồng” dưới thời Walter Mazzarri, Pep Guardiola khá thành công với Bayern Munich, Thomas Tuchel với Borussia Dortmund…
Có rất nhiều minh chứng cho sự thành công của sơ đồ này. Nhưng bất cứ một sơ đồ chiến thuật nào cũng không thể là hoàn hảo tuyệt đối mà luôn tồn tại trong mình những điểm yếu riêng, cả về khách quan lẫn chủ quan. Xét về lý thuyết, tính phức tạp của sở đồ 3 hậu vệ, đặc biệt trong những tình huống bọc lót giữa các vị trí và khởi đầu các đợt tấn công, đòi hỏi không chỉ khả năng cá nhân mà còn ở tính đồng đội và sự ăn ý giữa các cầu thủ tham gia phòng ngự.
Nếu bộ ba này không thực sự hiểu ý nhau trong các tình huống sẽ tạo nên nguy hiểm chết người, nhất là khi bẫy việt vị. Trong số cácc hậu vệ cũng cần có ít nhất một người giỏi chuyền bóng, còn 2 người còn lại phải xuất sắc trong kèm người và tuân thủ đúng ý đồ chiến thuật. Nó đòi hỏi cảm giác vị trí vô cùng tốt và tốc độ để theo sát đối thủ trước khi để lộ khoảng trống.
Vấn đề thường gặp là nếu như hai wing-back lên cao và không kịp lui về thì khoảng trống rất lớn ở cánh sẽ bị lộ ra để đối phương khai thác.Thường thì sẽ có một tiền vệ lùi sâu đảm nhiệm vai trò bọc lót cho hậu vệ đã bỏ vị trí. Thi đấu với ba trung vệ khiến các tiền vệ mất rất nhiều sức, đặc biệt là cầu thủ đá giữa sân. Họ vừa phải bọc lót ở hai biên, vừa phải tiếp đạn cho hàng công, và lùi về phòng ngự mỗi khi đội nhà bị ép.
So với chiến thuật có hai cầu thủ giữ cánh, như 4-4-2 hoặc 4-2-3-1, sơ đồ 3 hậu vệ tốn sức hơn nhiều. Đó cũng là lý do mà cho tới lúc này, chỉ những đội có HLV theo trường phái thể lực là thành công với cách chơi này. Chelsea của Conte mùa này điêu đứng ngay lập tức mỗi khi Kante chấn thương, bởi đơn giản thiếu đi máy quét thượng hạng tràn đầy năng lượng và bao sân cực tốt này, The Blues trở nên mong manh và thiếu đi các tình huống bọc lót hay đánh chặn hiệu quả.
Kết quả thi đấu tại Ngoại hạng Anh mùa này cho thấy, không phải cứ ra sân với ba hậu vệ là sẽ thu được chiến quả như ý. Tottenham vừa thắng Liverpool xong thì thua liểng xiểng trước Arsenal và Manchester United, Arsenal thì phơi áo 4 bàn không gỡ trước Liverpool, đến Chelsea cũng thiếu ổn định với các thất bại trước Manchester City, Roma hay thậm thí thua cả Crystal Palace.
Tính đến lúc này, chỉ có Arsenal của Arsene Wenger và Chelsea của Conte là chơi với sơ đồ 3 hậu vệ trong suốt 12 vòng đấu vừa qua, và kết quả thu được cũng không như ý khi lần lượt kém đội dẫn đầu đến 11 và 12 điểm. Tại Manchester United, HLV Jose Mourinho chỉ sử dụng 2 lần sơ đồ 3-4-1-2, một trong số đó đem lại chiến thắng trước Tottenham. Manchester City của Pep Guardiola thì có ba lần xung trận với sơ đồ 3-1-4-2 so với 9 trận khác đá 4-3-3. Sự ăn ý cùng phong độ ổn định chung của cả ba trung vệ là vấn đề khó giải quyết nhất đối với các đội bóng chơi với sơ đồ này. Và nếu các đối thủ sở hữu bộ ba tấn công mạnh và sẵn sàng pressing một kèm một ngay từ khi các hậu vệ có bóng, chỉ cần một lỗi lầm nhỏ cũng sẽ ngay lập tức biến thành tai họa.
Không phải đội bóng nào cũng may mắn được sở hữu một bộ ba hậu vệ hoàn hảo như Italia và Juventus. Chiellini-Bonucci-Barzagli vừa có được sự ăn ý tuyệt vời do những năm tháng dài được chơi cùng nhau ở CLB lẫn tuyển quốc gia. Ở mỗi cá nhân lại có những điểm mạnh riêng bổ khuyết cho đồng đội. Barzagli thận trọng, chắc chắn và điềm tĩnh, Chiellini đầy khôn ngoan và “cáo già”, trong khi Bonucci nhiệt huyết và có khả năng phán đoán tính huống cũng như điều phối bóng từ xa tuyệt vời.
Conte có thể phần nào đáp ứng được yêu cầu chiến thuật với bộ ba Azpilicueta-Luiz-Cahill (hoặc Rudiger) nhưng nếu so sánh họ với bộ ba huyền thoại của Italia do chính tay ông đào tạo thì còn quá xa vời. Còn những bộ ba của Tottenham, Arsenal hay Manchester United chỉ là những miếng ghép đơn thuần, cần rất nhiều thời gian để tạo ra độ gắn kết và ăn ý của một bộ ba thực sự.
Tóm lại, chỉ khi HLV có đủ trong tay ít nhất ba trung vệ có phong độ ổn định hoặc ra sân với ý đồ “cầu toàn” trước đối thủ thì sơ đồ ba hậu vệ có lẽ là sự lựa chọn hợp lý. Không nên trông đợi tất tay vào một sơ đồ cố định, vì trong thời đại hiện nay, việc mổ xẻ, phân tích các ưu khuyết điểm chiến thuật và đưa ra các phương án khắc chế hữu hiệu diễn ra rất nhanh chóng. Chelsea cùng Conte vừa mới nâng cúp vô địch trong vô vàn những lời khen hoàn mỹ từ giới chuyên môn cách đây vừa được nửa năm, nay đã phải vật lộn trong mớ bòng bong do lối chơi nhanh chóng bị đối thủ bắt thóp. Chạy theo trào lưu không phải lúc nào cũng đem lại thành công.
Manchester City của Pep đang bay cao mà không cần nhờ vào sơ đồ 3 hậu vệ.
Nên nhớ rằng Manchester City, đội đang “rung đùi” ngồi một mình tận hưởng ngôi cao tại Premier League vẫn trung thành với lối đá 4-3-3 hoặc 4-2-3-1, và chẳng mấy khi nhờ tới 3 hậu vệ để thắng lợi. Chỉ biết rằng họ đang một mình một ngựa băng băng về đích với 9 điểm nhiều hơn đội xếp thứ hai, và đã nã tới 42 bàn vào lưới các đối thủ chỉ sau 12 vòng với lối chơi tấn công cực kỳ mãn nhãn. Các bại tướng của họ có đầy đủ các anh hào Chelsea, Arsenal lẫn Liverpool. Thế mới biết, đôi khi dị biệt mới là chìa khóa đem lại thành công!
(Bạn đọc: Công Tuấn)
