Vào ngày Hạ chí, thời gian ban ngày lại dài hơn do vị trí của Mặt trời khiến cho cực bắc của Trái đất nghiêng về phía Mặt trời. Theo Hội Thiên văn Hà Nội (HAS), ngày Hạ chí năm nay xảy ra vào ngày 21/6, lúc 3 giờ 46 (giờ Việt Nam). Lúc này, Mặt trời đạt đến điểm cực bắc nhất trên bầu trời, chiếu sáng thẳng lên đường chí tuyến bắc tại vĩ độ 23,44 độ bắc.
Ngày này đánh dấu bắt đầu của mùa hè ở Bắc bán cầu và mùa đông ở Nam bán cầu. Đây cũng là thời điểm có thời gian ban ngày dài nhất và đêm ngắn nhất trong năm. Do độ dài của ngày (khoảng thời gian từ một lần trời sáng đến lần trời tối tiếp theo) dài hơn gần 1/4 phút so với 24 giờ, nên buổi trưa Mặt trời xuất hiện muộn hơn so với các ngày khác trong năm. Điều này dẫn đến việc thời gian Mặt trời mọc và lặn cũng muộn hơn so với các thời điểm khác trong năm, theo thời gian được hiển thị trên đồng hồ.
Lý do chính khiến Mặt trời mọc sớm hơn trước ngày Hạ chí là do độ nghiêng của trục quay Trái đất. Điều này khiến cho bình minh sớm nhất luôn diễn ra trước ngày Hạ chí ngay cả khi quỹ đạo của Trái đất quanh Mặt trời là một đường tròn hoàn hảo.
Tuy nhiên, quỹ đạo elip của Trái Đất cũng ảnh hưởng lớn đến thời điểm xảy ra hiện tượng này. Vào ngày Hạ chí, Trái Đất tương đối gần điểm viễn nhật – điểm xa Mặt Trời nhất trên quỹ đạo – điều này làm giảm hiệu ứng hơn so với khi Trái đất ở gần điểm cận nhật vào cuối năm.
Để dễ hiểu, ở các vĩ độ trung bình, bình minh sớm nhất ở Bắc Bán Cầu diễn ra khoảng một tuần trước ngày Hạ chí và hoàng hôn muộn nhất xảy ra khoảng sau Hạ chí một tuần. Đến cuối năm, hoàng hôn sớm nhất xảy ra trước hai tuần so với ngày đông chí, trong khi bình minh muộn nhất xảy ra khoảng hai tuần sau ngày đông chí.
Ngày chí diễn ra hai lần trong năm, một vào mùa hè được gọi là ngày Hạ chí – tháng 6, và một vào mùa đông được gọi là ngày Đông chí – tháng 12. Ngày Hạ chí thì Mặt trời nằm cao nhất về hướng Bắc, ngày Đông chí thì Mặt trời nằm cao nhất về hướng Nam.
Ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam, cho biết rằng Hạ chí không phải là một ngày mà là một thời điểm. Đối với Bắc bán cầu, Hạ chí là thời điểm mà hướng Bắc của trục quay của Trái đất hướng về phía Mặt trời nhiều nhất, hay nói cách khác là Bắc bán cầu nghiêng về phía Mặt trời nhiều nhất.
Vào ngày này, ánh sáng từ Mặt trời chiếu vuông góc với chí tuyến Bắc của Trái đất – hoặc chính xác hơn là những người ở chí tuyến Bắc sẽ thấy Mặt trời ở trên đỉnh đầu (thiên đỉnh) của họ vào giữa trưa.
Vì có tổng diện tích được chiếu sáng cùng lúc là lớn nhất trong năm, vào thời điểm này, ngày là dài nhất và đêm là ngắn nhất ở Bắc bán cầu, và ngược lại đối với Nam bán cầu (với Nam bán cầu, thời điểm này là Đông chí).
Như đã đề cập, Hạ chí không phải là một ngày nhất định mà là một thời điểm cụ thể trong năm. Mỗi năm, người ta gọi một ngày là Hạ chí dựa trên thời điểm mà mặt trời đạt đến góc nghiêng lớn nhất so với mặt phẳng của Trái Đất, là 23,5 độ về phía Bắc. Do sự chênh lệch về múi giờ giữa các địa điểm trên trái đất, thời điểm này và ngày tương ứng cũng sẽ khác nhau.
Vì chu kỳ quỹ đạo của Trái Đất xung quanh Mặt trời không chính xác là 365 ngày mà là khoảng ~365,2422 ngày, và trục xoay của Trái Đất có dao động, nên ngày Hạ chí không rơi vào cùng ngày trong mỗi năm. Tại cùng một địa điểm, Hạ chí có thể xảy ra vào ngày 21 hoặc 22 tháng 6.
Hạ chí có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thời tiết và đời sống con người. Thời tiết trong giai đoạn này thường nắng nóng, oi bức, khô hanh và có khả năng gây ra mưa lớn, bão lũ, và các tai họa tự nhiên khác. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe như cảm cúm, say nắng, cảm lạnh, sốt xuất huyết, và ô nhiễm môi trường.
Đối với hoạt động sản xuất, các ngành như xây dựng thường gặp khó khăn vì thời tiết khắc nghiệt này, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả công việc. Nông dân cũng đối mặt với thách thức của việc chăm sóc cây trồng trong điều kiện nắng nóng và mưa nhiều. Tuy nhiên, thời tiết này cũng có lợi cho sự sinh trưởng của thực vật và động vật, khi chúng có thể tích lũy năng lượng và chuẩn bị cho mùa khô.
Do đó, trong mùa Hạ chí, việc chăm sóc sức khỏe và lựa chọn thời điểm thích hợp cho các hoạt động sản xuất là rất quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong công việc cũng như sức khỏe của con người.
Hằng
