Hoàng Đạo Thành, Hoàng Đạo Thúy và Tạ Quang Bửu là những con phố quen thuộc với người dân Hà Nội. Đằng sau những tên đường này là câu chuyện về một gia đình trí thức, với những cuộc đời đầy tài năng.
Hoàng Đạo Thành
Phố Hoàng Đạo Thành có chiều dài 470m và rộng 7,5m, kéo dài từ đường Kim Giang (gần chợ Kim Giang) phía tây đến dãy nhà D7 của khu tập thể Kim Giang.
Con đường này được đặt theo tên vị sử gia Hoàng Đạo Thành (1830 – 1908), một chí sĩ hoạt động trong phong trào Duy Tân và là cha của nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy. Ông có gốc họ Cung, sinh ra tại Kim Lũ (Lủ Trung), đỗ cử nhân vào năm 1884. Hoàng Đạo Thành đã từng giữ chức giáo thụ ở các phủ Quốc Oai, Hoài Đức, Từ Sơn và quyền tri phủ Thuận Thành.
Ông đã viết nhiều tác phẩm lịch sử và về danh nhân, nổi bật với các tác phẩm như “Đại Nam hành nghĩa liệt nữ truyện”, “Việt sử tứ tự”, và đặc biệt là bộ “Việt sử tân ước”, được soạn theo tinh thần tiến bộ, ca ngợi triều Tây Sơn và khai thác văn hóa dân gian.
Sau khi từ quan, ông trở về quê dạy học và tham gia phong trào Duy Tân.
Hoàng Đạo Thành có sáu người con, trong đó Hoàng Đạo Thúy là con thứ sáu và cũng là người nổi tiếng nhất. Trước Hoàng Đạo Thúy, có chị gái Hoàng Thị Uyên, được gọi là bà Cả Mọc, là nhà từ thiện và người sáng lập nhà nuôi dưỡng trẻ em miễn phí đầu tiên tại Hà Nội trước năm 1945. Anh trai ông là Cử nhân Hoàng Đạo Phương, một thương gia giàu có ở Hà Nội xưa.
Hoàng Đạo Thúy
Hoàng Đạo Thúy là con trai của nhà nho Hoàng Đạo Thành, và tên ông đã được đặt cho một con đường ở quận Thanh Xuân, Hà Nội. Ngay từ khi còn trẻ, ông đã được coi là một nhà sư phạm tài năng và nhà nho am hiểu. Ông cũng được xem như một trong những người dẫn đầu trong phong trào Hướng đạo Sinh Việt Nam.
Ông đã đảm nhận nhiều trọng trách quan trọng, bao gồm Giám đốc trường Võ bị Trần Quốc Tuấn, Cục trưởng Cục Công binh, Cục trưởng Cục Quân huấn, và Tổng thư ký Ban Thi đua Trung ương. Hoàng Đạo Thúy đã có công lớn trong việc xây dựng và phát triển ngành thông tin liên lạc quân sự, được coi là anh cả trong Bộ đội Thông tin.
Ngoài ra, ông còn để lại nhiều tác phẩm giá trị trong các lĩnh vực giáo dục, quân sự, lịch sử và văn hóa. Đặc biệt, những tác phẩm nghiên cứu về lịch sử văn hóa Hà Nội của ông được coi là những đóng góp hàng đầu cho nền văn hóa Việt Nam.
Tạ Quang Bửu
GS Tạ Quang Bửu là con rể của nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy, kết hôn với con gái ông, bà Hoàng Thị Oanh. GS Tạ Quang Bửu là một nhà khoa học lỗi lạc của Việt Nam và là một trong những tri thức xuất sắc thời kỳ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Ông là một trí thức uyên bác trong nhiều lĩnh vực, từ Toán, Lý cho đến Triết học, Âm nhạc và Hội họa. Sau khi tu học tại các trường đại học ở Pháp, năm 1934, khi mới 24 tuổi, ông từ chối lời mời làm quan và chọn dạy Toán và tiếng Anh tại trường tư Providence (Huế). Ngoài hai môn học này, ông còn nhận dạy các môn khác theo yêu cầu của trường, điều này rất hiếm thấy trong thời kỳ đó.
Với tinh thần tự học và tự nghiên cứu, ông không chỉ truyền đạt kiến thức từ sách vở, mà còn mở rộng và nâng cao nó để giới thiệu cho học trò. GS Tạ Quang Bửu là một người rất giỏi thể thao, ông tham gia nhiều bộ môn như bơi lội, chạy, nhảy cao, nhảy xa và bóng bàn.
Khi nhớ về GS Tạ Quang Bửu, các trí thức cùng thời không chỉ tôn trọng trí tuệ của ông, mà còn biết ơn những hỗ trợ và giúp đỡ mà ông đã dành cho những người tài năng, tạo điều kiện cho họ học tập và phát triển để đóng góp cho đất nước.
“Không biết đã có bao nhiêu trường hợp vì lý lịch, quá khứ, sức khỏe hay hoàn cảnh khó khăn mà không thể đi học, nhưng GS Tạ Quang Bửu đã trực tiếp can thiệp để giúp họ. Ông đã ‘xé rào’ để lý lịch và quá khứ không cản trở việc học tập của các tài năng. Ông thuyết phục, bảo lãnh và mạo hiểm cả chức vụ lẫn số phận chính trị của mình để những người tài năng có cơ hội phát triển,” TS Nguyễn Ngọc Chu từng chia sẻ.
Hằng
