Địa hình trơn hay ngập nước là một địa hình khó, ngay cả với những tài xế nhiều kinh nghiệm. Có vô vàn tình huống xảy ra với loại địa hình này và với mỗi tình huống lại có cách xử lý khác nhau. Trong khuôn khổ bài viết này, chỉ đề cập tới những tình huống cơ bản nhất thường gặp.
Trong thiết kế của xe, bánh xe là đích cuối cùng mà công suất của động cơ được truyền tới. Chính vì vậy, mọi biến đổi về ma sát, về tiếp xúc giữa bánh xe với mặt đường đều ảnh hưởng trầm trọng và tức thì tới biểu hiện của xe. Ma sát lớn, xe chạy chậm, tốn nhiên liệu; nhưng ma sát quá nhỏ, hay không ổn định, cũng dẫn đến việc không điều khiển được xe họăc xe bị trượt.
Khi mưa rơi xuống, thường làm mặt đường trở nên trơn hơn, đặc biệt là lúc bắt đầu mưa giông, hạt nước rơi xuống mặt đường đang khô với vận tốc lớn : các hạt bọt nước chưa kịp thấm vào nhựa trải đường sẽ khiến đường trở nên trơn, ma sát giữa bánh xe với mặt đường giảm mạnh. Điều tương tự xảy ra với mặt đường rải đá răm nhỏ, hay bị rắc cát, bị dính bùn và nhất là các hỗn hợp dạng dầu mỡ. Việc đầu tiên mà người lái xe nên làm trong trường hợp này, tất nhiên không kể các động tác như bật đèn và gạt lau kính, là cho xe chạy chậm, lái cẩn thận, đặc biệt khi phải chuyển hướng chuyển động. Cố gắng cho xe đi thẳng, giữ đều chân ga; tránh rẽ gấp, phanh gấp hoặc “nhay phanh”, nhất là vừa nhay phanh vừa đánh vô lăng.
Tuy nhiên, nếu xe vẫn bị trượt, thì người lái xe phải giữ được bình tĩnh, ngay lập tức giảm ga, tuyệt đối không dùng phanh với các xe không có hỗ trợ ABS. Nếu cảm thấy đuôi xe bị trượt sang phải – và như vậy hướng mắt nhìn thẳng của người lái sẽ bị trượt sang trái- người lái cần đánh vô lăng để cân bằng hướng nhìn thẳng của mình, tức là về bên phải. Trong trường hợp xe đang chuyển động với tốc độ cao, hoặc tài xế đánh lái quá mạnh, đuôi xe có thể lại bị trượt qua trái; lúc này cần phải đánh lái lại về hướng cần đi, tức là về bên trái, đồng thời không can thiệp gì vào chân ga.
Một tình huống khác nguy hiểm hơn rất nhiều cho người đi xe là trường hợp bánh xe mất tiếp xúc trực tiếp với mặt đường. Hiện tượng này được gọi bằng thuật ngữ tiếng Anh hydroplaning. Chúng ta thấy trên lốp xe có các đường ta-lông nổi gờ xen kẽ với các rãnh sâu. Tác dụng của các ta-lông này là ép nước khỏi bề mặt tiếp xúc giữa mặt lốp xe và mặt đường, nhờ vào tính đàn hồi của cao su làm lốp xe. Tuy nhiên, tốc độ và khả năng ép nước của các ta-lông cũng có giới hạn, vượt quá giới hạn đó thì mặt bánh xe không tiếp xúc trực tiếp với mặt đường nữa mà có lớp nước xen vào giữa. Điều đó có thể xảy ra nếu:
– Xe chuyển động với tốc độ quá cao, vượt một tỷ lệ nhất định giữa vận tốc và khối lượng xe (các nghiên cứu cho thấy với xe du lịch phổ thông thì 80km/h là tốc độ ngưỡng có thể xe sẽ mất bám đường khi lao vào vũng nước).
– Lốp xe quá mòn: nếu độ sâu của rãnh ta-lông dưới 3mm thì khả năng ép nước của ta-lông gần như không đáng kể.
– Vũng nước quá sâu: với dòng xe con, 50cm là mớm nước đáng lo ngại cho hiện tượng này.
Ngoài ra, nếu nước chảy xiết trên mặt đường do mưa lớn, đường dốc… cũng khiến hydroplaning xảy ra sớm hơn.
Người lái có thể nhận biết hiện tượng này: tay lái bỗng trở nên nhẹ bẫng, xe không phản ứng khi đánh lái. Với các xe dẫn động trước, tiếng máy sẽ đột nhiên gằn hơn trong khi không còn nghe thấy các tiếng động đặc trưng khi các ta-lông cao su ép nước. Với các xe dẫn động sau, hay khi salon được cách âm tốt, tất nhiên sẽ khó xác định bằng cách này. Nguy hiểm nhất là không những hydroplaning chỉ có thể phát hiện được khi nó đã xảy ra, mà tất cả các hệ thống hỗ trợ chống bó phanh, chống trượt, chống mất lái… đều bất lực trước nó – thậm chí một số hệ thống còn phản tác dụng!
Khi đã phát hiện bánh xe mất bám mặt đường, người lái xe phải hết sức bình tĩnh, ngay lập tức giảm ga về tối thiểu (nhưng không rời hẳn chân ga để kịp thời phản ứng tiếp theo), không phanh gấp hay đánh mạnh tay lái – tốt nhất là giữ vững vô lăng theo hướng chuyển động đã xác định; chờ cho đến khi cảm thấy sự tiếp xúc trở lại giữa bánh xe và mặt đường (bạn yên tâm, điều này rất dễ nhận biết).
Tóm lại, để đối phó với những tình huống bất thường khi đường trơn hoặc ngập nước, người lái xe cần hết sức lưu ý đến tình trạng của lốp xe, nên thay ngay lốp mới nếu cần thiết. Bánh xe phải luôn được bơm đúng áp lực được khuyến cáo. Một lưu ý nhỏ: hãy đảo lốp xe thường xuyên, và hãy ưu tiên 2 chiếc lốp ít mòn gai nhất cho bánh sau, nếu chưa kịp thay mới chúng.
Nguyên Anh
